Arisa, 29 november 2021
Tien jaar nadat de Nederlandse overheid zich heeft voorgenomen om duurzaam en maatschappelijk verantwoord in te kopen[1] in wereldwijde productieketens, lukt het haar nog steeds niet om deze ambitie waar te maken. Dit blijkt uit een nieuw onderzoek van het MVO Platform waar Arisa lid van is, naar twintig aanbestedingen van de Rijksoverheid in de periode 2018-2021. Uit het onderzoek kwamen ook andere onverantwoorde aanbestedingen naar voren, maar er zijn ook goede voorbeelden die laten zien dat het wel degelijk mogelijk is.
Slechts in tien procent van de onderzochte aanbestedingen hielden overheidsdiensten serieus rekening met verantwoorde ketens door implementatie van de internationale sociale voorwaarden (ISV)[2]. Ook valt een groot deel van de aanbestedingen buiten dit zogeheten ISV-beleid, terwijl ze plaatsvonden in sectoren waar grote risico’s op misstanden, mensenrechtenschendingen en milieuschade bestaan. Bij veertig procent van de onderzochte aanbestedingen gebruikten inkopers foutieve teksten voor de voorwaarden aan verantwoorde ketens. Daarnaast is er onvoldoende kennis en ambitie bij de Rijksoverheid om het beleid in de praktijk te brengen en ontbreekt structureel zicht op de toepassing in de praktijk.
Zo kocht de Nationale Politie 5000 broeken in bij een bedrijf dat uit het kledingconvenant – een initiatief voor verantwoord ondernemen – was gezet omdat het de convenantafspraken niet nakwam.
Elk jaar 17 miljard euro overheidsinkoop
Nog altijd zijn Nederlandse overheden direct betrokken bij misstanden in ketens, zoals gedwongen arbeid bij de productie van medische hulpmiddelen, uitbuiting van werknemers bij de productie van bedrijfskleding, levensgevaarlijke werkomstandigheden bij de winning van natuursteen dat wordt gebruikt voor de bestrating van pleinen in gemeentes of extreme armoede onder koffieboeren.
Jaarlijks besteedt de Rijksoverheid 17 miljard aan de inkoop van producten en diensten in sectoren met een hoog risico op mensenrechtenschendingen en milieuschade zoals elektronica, voedingsmiddelen, kleding en textiel.
In 2011 onderschreef Nederland de UN Guiding Principles on Business and Human Rights, die overheden de verantwoordelijkheid geeft om via hun inkoopbeleid bij te dragen aan de bescherming van mensrechten in productieketens.
Het kan wel
In het onderzoek werden ook goede voorbeelden van verantwoorde inkoop gevonden. Zo stelden inkopers van Rijkswaterstaat voorwaarden aan de minimumprijs die koffieboeren ontvangen in een aanbesteding voor catering voor 10.000 ambtenaren en werd de voorkeur gegeven aan bedrijven die een goed plan voor ketenverduurzaming konden presenteren. Inkopers van de Belastingdienst werken voor de aanschaf van nieuwe opslagapparatuur voor een datacentrum samen met Electronics Watch – een organisatie die zich specifiek richt op het verbeteren van omstandigheden in de elektronicasector via publieke inkoop.
Verantwoord inkopen door overheden is een belangrijk onderdeel van de activiteiten van het IMVO-convenant TruStone in de natuursteensector. Bij andere convenanten blijft dit erg onduidelijk. Zo is in het IMVO-convenant natuursteen een succesvolle pilot geweest waarin is geëxperimenteerd met het begeleiden van gemeenten en hun inkopers bij de verantwoorde inkoop van natuursteen, en dat gezien wordt als een goed voorbeeld.
Download het rapport “Goed voorbeeld doet volgen? Onderzoek naar aandacht voor verantwoorde waardeketens in overheidsaanbestedingen” (MVO Platform, november 2021) hier.
De in het rapport onderzochte cases zijn opgenomen in Annex 1.
– – – – – – –
