Due diligence betekent letterlijk ‘gepaste zorgvuldigheid’. In internationaal maatschappelijk verantwoord ondernemen gaat due diligence in het specifiek over gepaste zorgvuldigheid ten aanzien van mensenrechten en milieu, dus het voorkomen van betrokkenheid bij mensenrechtenschendingen of milieuschade in het eigen bedrijf en in de keten. Bij deze vorm van due diligence gaat het om mensenrechten en om de risico’s voor de samenleving als gevolg van bedrijfsactiviteiten. Dit in tegenstelling tot financiële due diligence waar risico’s voor, en rechten van, het bedrijf zelf centraal staan.  

Wij spreken bedrijven op verschillende manieren aan op hun verantwoordelijkheid om mensenrechten te respecteren.

Due diligence bij internationaal maatschappelijk ondernemen moet verbeteringen in de keten bewerkstelligen en misstanden voorkomen. Als er al misstanden bestaan, moet due diligence er ook voor zorgen dat slachtoffers toegang hebben tot verhaal en herstel.

De noodzaak tot due diligence is vastgelegd door de Verenigde Naties in de UN Guiding Principles (UNGP’s) en door de OESO (Organisation for Economic Co-operation and Development) uitgebreid met milieu in de OESO-richtlijnen voor Multinationale Ondernemingen. Ook het IMVO-beleid van de Nederlandse overheid vraagt due diligence van bedrijven.

Sommige landen hebben een wettelijke plicht tot due diligence ingevoerd. Zowel in Nederland als in de Europese Unie is wetgeving in ontwikkeling. In 2023 is de Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD) in werking getreden. In 2024 kwamen de EU-lidstaten overeen groen licht te geven aan de langverwachte richtlijn inzake Corporate Sustainability Due Diligence (CSDD).

De Due Diligence Handreiking van de OESO is internationaal de meest geaccepteerde standaard voor due diligence. Dit is ook het uitgangspunt voor Arisa.

Due diligence bestaat uit zes stappen die een continu proces vormen:

Stap 1: Integreer maatschappelijk verantwoord ondernemen in beleid en managementsystemen; 

Stap 2: Identificeer en beoordeel negatieve gevolgen; 

Stap 3: Stop, voorkom of beperk negatieve gevolgen;  

Stap 4: Monitor praktische toepassing en resultaten; 

Stap 5: Communiceer hoe gevolgen worden aangepakt;  

Stap 6: Zorg voor herstelmaatregelen of werk hieraan mee. 

Als we misstanden in productieketens constateren, spreken we bedrijven daarop aan en wijzen we op de noodzaak van due diligence. Soms blijven we in dialoog met een bedrijf of nemen we deel aan een langdurige samenwerking in bijvoorbeeld een multistakeholderinitiatief. Het doel hierbij is altijd een effectieve aanpak die leidt tot daadwerkelijke verbeteringen in de keten. Lees hier meer over onze werkwijze.

Vanuit onze praktijkervaring belichten we een aantal aspecten van due diligence die cruciaal zijn gebleken voor het daadwerkelijk oplossen van schendingen. Deze zijn onder andere: 

Due diligence gaat om het beschermen van mensenrechten, inclusief arbeidsrechten. Wanneer de due diligence aanpak te veel gericht is op procedures, codes en (externe) audits kan de ervaring van de arbeider buiten beeld raken. Het is belangrijk te onthouden dat de werkende mens centraal moet staan; werkenden in de hele keten. Zij kunnen ook vertegenwoordigd zijn door vakbonden of soortgelijke organisaties. Vakbondsvrijheid is een belangrijk arbeidsrecht dat door bedrijven gerespecteerd moet worden. 

Een essentieel onderdeel van de oplossing voor veel mensenrechtenschendingen en arbeidsrechtenschendingen in internationale productieketens is een fatsoenlijke betaling voor arbeid in de keten.

Het ontbreken van een leefbaar loon is een schending op zich en bovendien vaak de onderliggende oorzaak van andere veel voorkomende schendingen zoals kinderarbeid, buitensporig overwerk en dwangarbeid. Leefbaar loon blijkt een moeilijke kwestie te zijn voor bedrijven, maar zou hoog op de agenda moeten staan. Daarbij kunnen hulpmiddelen worden ingezet zoals de calculaties van leefbaar loon per land van de Asia Floor Wage Alliance.