Informatie van – met name lokale – stakeholders in het due diligence proces is een essentiële aanvulling op risicoanalyses die nu vaak eenzijdig gebaseerd zijn op audits. Input en feedback van stakeholders zijn belangrijk om het beleid en de inkooppraktijk bij te stellen. Dankzij de input krijgt het bedrijf inzicht in de effectiviteit van maatregelen die schendingen moeten tegengaan.

Stakeholders is een breed begrip. De Organisation for Economic Co-operation and Development (OESO) stelt dat due diligence zich moet richten op wier (mensen)rechten zijn of kunnen worden geschonden, ofwel de ‘rechthebbenden’. Dit kunnen werknemers zijn, werkenden van andere, (soms informele) schakels in de productieketen, maar ook omwonenden of lokale gemeenschappen. Zij worden in sommige gevallen vertegenwoordigd door vakbonden of worden ondersteund door maatschappelijke organisaties. Contact met (internationale) NGO’s mag echter niet in de plaats komen van direct contact met slachtoffers van mensen- of arbeidsrechtenschendingen.

Als bijvoorbeeld uit risicoanalyses blijkt dat er schendingen plaatsvinden of dat het risico daarop groot is, maar slachtoffers zich niet zelf melden, moet het bedrijf contact met hen zoeken. Er moet speciale aandacht worden besteed aan het betrekken van vrouwen en groepen in kwetsbare situaties, zoals migranten, slachtoffers van kastendiscriminatie, vrouwen of (religieuze of etnische) minderheden. De meest kwetsbare belanghebbenden worden vaak het meest getroffen door de activiteiten van een bedrijf. Om hen te betrekken, moeten barrières worden geïdentificeerd en weggenomen.

De OECD Guidelines for Multinational Enterprises on Responsible Business Conduct (OESO-richtlijnen) vragen van bedrijven om stakeholders in elke fase van het due diligence-proces te betrekken en spreekt daarbij van betekenisvolle betrokkenheid (‘meaningful engagement’).  

Betekenisvolle betrokkenheid is niet een eenmalige informatiebijeenkomst die, eenmaal uitgevoerd, van het lijstje kan worden afgevinkt. Stakeholders betrekken op een manier die recht doet aan hun belangen is een proces waarin een bedrijf moet investeren en groeien.

In de eerste plaats treedt het bedrijf in contact, en informeert stakeholders op een toegankelijke manier. Daarnaast wordt er geluisterd naar ervaringen en zorgen van stakeholders. Dit leidt tot aanpassingen in beleid en inkooppraktijken. De input en feedback die stakeholders teruggeven is vervolgens belangrijk om te toetsen of schendingen daadwerkelijk afnemen. Verantwoording afleggen over hoe je als bedrijf te werk gaat en hoe je verantwoordelijkheid neemt in de keten moet ook deel uitmaken van het proces. Communicatie werkt twee kanten op en kan de vorm aannemen van een dialoog.

Hoe betekenisvolle stakeholderdialoog er verder uit kan zien is onder andere beschreven door de SER, met input van Arisa. Daarbij moet worden opgemerkt dat de begrippen betekenisvolle stakeholderbetrokkenheid en dialoog in de ervaring van Arisa doorgaans inwisselbaar zijn. 

Transparantie is een noodzakelijke voorwaarde voor zinvolle stakeholder betrokkenheid. Het gaat hierbij in de eerste plaats om ketentransparantie die rechthebbenden in staat stelt om bij het juiste bedrijf aan te kloppen.

De vereiste transparantie moet niet alleen gaan over de productieketen, het beleid van het bedrijf en de maatregelen die zijn genomen om eventuele schendingen tegen te gaan, maar ook over met welke stakeholders het bedrijf in gesprek gaat.

In veel landen en regio’s, waaronder in Zuid-Azië, staat de democratische ruimte onder druk. Maatschappelijke organisaties en vakbonden worden belemmerd in hun werk. Mensen die opkomen voor mensenrechten kunnen repercussies ondervinden. Mensenrechtenverdedigers en lokale of nationale organisaties die met hen in contact staan, kunnen zich in een dergelijke context niet gemakkelijk openlijk uitspreken. Om veiligheidsredenen zijn ze vaak voorzichtig, ook in hun contacten met bedrijven. Bedrijven moeten hier rekening mee houden, de veiligheid van hun gesprekspartners waarborgen zodat zij zich kunnen uitspreken, en de democratische ruimte zoveel mogelijk vrijwaren en beschermen. Arisa verwijst hiervoor naar specifieke aanbevelingen van de VN voor overheden zowel als bedrijven in een dergelijke context.